فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که باعث می‌شود فرد در مواجهه با یک وضعیت، مکان یا شیء خاص، یک موجود زنده، ترس غیرمنطقی و شدید تجربه کند.
افراد مبتلا به فوبیا معمولاً زندگی خود را به گونه‌ای شکل می‌دهند که از آنچه که برایشان خطرناک به نظر می‌رسد، اجتناب کنند. این تهدید خیالی، اثرش حتی از خود خطر واقعی نیز بیشتر است.
فوبیا یک اختلال روانی قابل تشخیص است.
افراد مبتلا به فوبیا در مواجهه با عامل ترس خود، دچار اضطراب شدید می‌شوند. این اضطراب می‌تواند مانع از عملکرد طبیعی آنها شود و گاهی منجر به حملات پانیک (panic attacks) گردد.
حدود ۱۹ میلیون آمریکایی به یک یا چند فوبیا مبتلا هستند که شدت آنها می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. فوبیاها می‌توانند از اوایل کودکی آغاز شوند، اما اغلب بین سنین ۱۵ تا ۲۰ سالگی به‌طور قابل مشاهده‌ای ظاهر می‌شوند. این اختلال به طور مساوی بر مردان و زنان تأثیر می‌گذارد، اما مردان بیشتر به دنبال درمان فوبیا هستند.
هر آنچه باید درباره فوبیا بدانید
اصطلاح «فوبیا» اغلب برای توصیف ترس، از یک عامل مشخص به کار می‌رود. اما انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) سه نوع فوبیا را شناسایی کرده است که شامل موارد زیر می‌شود:
- فوبیای خاص: ترس شدید و غیرمنطقی از یک عامل مشخص.
- فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی: ترس عمیق از تحقیر شدن در جمع و مورد توجه یا قضاوت قرار گرفتن توسط دیگران در موقعیت‌های اجتماعی. فردی که دچار اضطراب اجتماعی است، از گردهمایی‌های بزرگ اجتماعی وحشت دارد. این حالت با خجالتی بودن متفاوت است.
- آگورافوبیا: ترس از موقعیت‌هایی که در صورت بروز وحشت شدید، فرار از آنها دشوار باشد، مانند بودن در آسانسور یا خارج از خانه. این حالت به اشتباه به عنوان ترس از فضاهای باز شناخته می‌شود، اما می‌تواند به بودن در یک فضای کوچک مانند آسانسور یا حمل‌ونقل عمومی نیز مرتبط باشد. افراد مبتلا به آگورافوبیا در معرض خطر بیشتر برای اختلال پانیک هستند.
فوبیاهای خاص به عنوان فوبیاهای ساده نیز شناخته می‌شوند، زیرا معمولاً به یک عامل قابل شناسایی، مرتبط هستند که ممکن است در زندگی روزمره فرد به ندرت رخ دهد، مانند ترس از مارها. به همین دلیل، این فوبیاها احتمالاً تأثیر چندانی بر زندگی روزمره ندارند.
اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا به عنوان فوبیاهای پیچیده شناخته می‌شوند، زیرا عوامل محرک آنها کمتر قابل شناسایی هستند. افراد مبتلا به فوبیاهای پیچیده ممکن است در اجتناب از عوامل محرک نیز دچار مشکل شوند، مانند ترک خانه یا بودن در جمع‌های بزرگ.
فوبیا زمانی قابل تشخیص می‌شود که فرد زندگی خود را حول اجتناب از عامل ترس سازمان‌دهی کند. این حالت شدیدتر از واکنش طبیعی به ترس است. افراد مبتلا به فوبیا احساس نیاز شدید به اجتناب از هر چیزی دارند که باعث اضطراب آنها می‌شود.
علائم فوبیا
فرد مبتلا به فوبیا ممکن است علائم زیر را تجربه کند که در اکثر فوبیاها مشترک هستند:
- احساس اضطراب غیرقابل کنترل هنگام مواجهه با عامل ترس
- احساس نیاز به اجتناب از عامل ترس به هر قیمتی
- ناتوانی در عملکرد صحیح هنگام مواجهه با عامل ایجاد ترس
- آگاهی از اینکه ترس احتمالی، غیرمنطقی، بیش از حد و همراه با ناتوانی در کنترل احساسات است
- هنگام مواجهه با عامل فوبیا، فرد احتمالاً احساس وحشت و اضطراب شدید وجود دارد.
اثرات فیزیکی این احساسات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تعریق
- تنفس غیرطبیعی
- ضربان قلب سریع
- لرزیدن
- گرگرفتگی یا لرز
- احساس خفگی
- درد یا فشار در قفسه سینه
- احساس پروانه در معده
- سوزن سوزن شدن
- خشکی دهان
- گیجی و گمراهی
- تهوع
- سرگیجه
سردرد مربوط به احساس اضطراب می‌تواند تنها با فکر کردن به عامل فوبیا ایجاد شود. در کودکان خردسال، والدین ممکن است متوجه گریه آنها، چسبیدن به پا و یا سعی در قایم شدن پشت پای والدین یا یک شئ شوند. آنها ممکن است برای نشان دادن ناراحتی خود بهانه‌گیری نیز کنند.
انواع فوبیا
رایج‌ترین فوبیاهای خاص در ایالات متحده شامل موارد زیر می‌شود:
- کلاستروفوبیا: ترس از قرار گرفتن در فضاهای تنگ و محدود
- آروفوبیا: ترس از پرواز
- آراکنوفوبیا: ترس از عنکبوت
- فوبیای رانندگی: ترس از رانندگی با خودرو
- امتوفوبیا: ترس از استفراغ
- اریثروفوبیا: ترس از سرخ شدن صورت
- هیپوکندریا: ترس از بیمار شدن
- زوفوبیا: ترس از حیوانات
- آکوافوبیا: ترس از آب
- آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
- فوبیای خون، جراحت و تزریق (BII): ترس از جراحاتی که با خونریزی همراه هستند
- اسکالافوبیا: ترس از پله‌برقی
- فوبیای تونل: ترس از تونل‌ها
این‌ها تنها بخشی از فوبیاهای خاص هستند. افراد ممکن است از هر چیزی فوبیا داشته باشند. با تغییر جامعه، لیست فوبیاهای احتمالی نیز تغییر می‌کند. برای مثال، نوموفوبیا به معنای ترس از بدون تلفن همراه یا کامپیوتر بودن است. در یک مقاله، این حالت به عنوان “ترس بیمارگونه از عدم ارتباط با فناوری” توصیف شده است.
علل فوبیا
شروع فوبیا بعد از سن ۳۰ سالگی نادر است و بیشتر فوبیاها در دوران کودکی، نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شوند.
فوبیاها می‌توانند ناشی از یک تجربه استرس‌زا، یک رویداد ترسناک، یا فوبیای یکی از والدین یا اعضای خانواده‌ای باشند که یک کودک ممکن است از آنها بیاموزد.
فوبیاهای خاص
این فوبیاها معمولاً قبل از سن ۴ تا ۸ سالگی بروز می‌دهند. در برخی موارد، ممکن است نتیجه یک تجربه تروماتیک اولیه باشد. به عنوان مثال، کلاستروفوبیا می‌تواند پس از یک تجربه ناخوشایند در یک فضای محدود در دوران کودکی به مرور زمان شکل بگیرد.
فوبیاهایی که در دوران کودکی آغاز می‌شوند، ممکن است به دلیل مشاهده فوبیای یکی از اعضای خانواده نیز به وجود آیند. به عنوان مثال، کودکی که مادرش آراکنوفوبیا دارد، احتمال بیشتری دارد که به همان فوبیا مبتلا شود.
فوبیاهای پیچیده
فوبیای پیچیده احتمال تاثیر بیشتری روی کیفیت زندگی یک فرد دارد تا یک فوبیای خاص.
برای مثال، افرادی که دچار آگورافوبیا هستند، ممکن است تعداد دیگری از فوبیاهای مرتبط را نیز داشته باشند. این موارد می‌تواند شامل مونو‌فوبیا یا ترس از تنها ماندن و کلاستروفوبیا، ترس از احساس گرفتار شدن در فضاهای بسته باشد. در موارد شدید، فرد مبتلا به آگورافوبیا به ندرت خانه خود را ترک می‌کند.
تحقیقات بیشتری برای تأیید دقیق علت ایجاد آگورافوبیا یا اضطراب اجتماعی لازم است. محققان معتقدند که فوبیاهای پیچیده ناشی از ترکیبی از تجربیات زندگی، شیمی مغز، و ژنتیک هستند.
همچنین ممکن است این فوبیاها بازتابی از عادات انسان‌های اولیه باشند، که از زمانی باقی مانده‌اند که فضاهای باز و افراد ناشناس تهدیدی بسیار بزرگ‌تر برای امنیت شخصی به حساب می‌آمدند.
عملکرد مغز در هنگام فوبیا
برخی مناطق مغز مسئول ذخیره و یادآوری وقایع خطرناک یا بالقوه کشنده هستند.
اگر فردی در مراحل بعدی زندگی با یک رویداد مشابه مواجه شود، این مناطق از مغز آن خاطره استرس‌زا را بازیابی می‌کنند، گاهی چندین بار. این باعث می‌شود که بدن همان واکنش را تجربه کند.
در مورد فوبیا، مناطقی از مغز که با ترس و استرس درگیر هستند، به طور نامناسبی آن واقعه ترسناک را بازیابی می‌کنند.
محققان دریافته‌اند که فوبیاها اغلب با آمیگدال مرتبط هستند، که در پشت غده هیپوفیز در مغز قرار دارد. آمیگدال می‌تواند هورمون‌های “جنگ یا گریز” را آزاد کند. این هورمون‌ها بدن و ذهن را در حالت بسیار هوشیار و استرس قرار می‌دهند.
مدت زمان پیش‌بینی‌شده فوبیا
در کودکان، فوبیاهای خاص می‌توانند مشکلات کوتاه‌مدتی باشند که در عرض چند ماه از بین می‌روند. اما در بزرگسالان، حدود ۸۰٪ از فوبیاهای جدید به شرایط مزمن (بلندمدت) تبدیل می‌شوند که بدون درمان مناسب از بین نمی‌روند.
پیشگیری از فوبیا
هیچ راهی برای جلوگیری از شروع یک فوبیا وجود ندارد. با این حال، درمان می‌تواند تأثیرات منفی این اختلال را کاهش دهد.
درمان فوبیا
بیشتر فوبیاها با درمان مناسب قابل درمان هستند و افرادی که از آنها رنج می‌برند، تقریباً همیشه از اختلال خود آگاه هستند. این آگاهی به‌طور قابل توجهی به تشخیص کمک می‌کند. هیچ درمان واحدی برای همه افراد مبتلا به فوبیا مؤثر نیست. درمان باید متناسب با نیازهای فرد باشد تا مؤثر واقع شود.
صحبت با یک روانشناس یا روانپزشک می‌تواند اولین قدم مفید در درمان فوبیای شناخته‌شده باشد.
درمان فوبیا معمولاً شامل ترکیبی از روان‌درمانی و دارو است، بسته به نوع فوبیا:
- فوبیای خاص: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند مفید باشد، به ویژه روشی به نام “درمان حساسیت‌زدایی” یا “درمان مواجهه‌ای”. این تکنیک شامل افزایش تدریجی مواجهه شما با چیزی است که از آن می‌ترسید، به‌صورت کنترل‌شده و با سرعت خودتان. در حین مواجهه با شیء ترسناک، به شما آموزش داده می‌شود که با استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش، کنترل تنفس یا سایر روش‌های کاهش اضطراب، بر ترس خود مسلط شوید. برای درمان کوتاه‌مدت فوبیا، پزشک ممکن است داروی ضد اضطراب تجویز کند. اگر فوبیا تنها گاه‌به‌گاه بروز کند، مانند ترس از پرواز، می‌توان استفاده از دارو را محدود کرد.
- فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی: اگر فوبیای اجتماعی شما به یک عملکرد خاص (مثلاً ارائه سخنرانی یا نواختن در یک کنسرت) متمرکز باشد، پزشک ممکن است دارویی به نام بتابلوکر، مانند پروپرانولول (ایندرال) تجویز کند. این دارو را می‌توان درست قبل از اجرا مصرف کرد. این دارو تأثیرات فیزیکی اضطراب (مانند تپش قلب یا لرزش انگشتان) را کاهش می‌دهد، اما معمولاً تأثیری بر دقت ذهنی لازم برای سخنرانی یا مهارت بدنی لازم برای نواختن ساز ندارد. برای شکل‌های کلی‌تر یا طولانی‌مدت فوبیای اجتماعی، پزشک ممکن است داروی ضدافسردگی، معمولاً یک SSRI (مهارکننده بازجذب سروتونین) مانند سرترالین (زولوفت)، سیتالوپرام (سلکسا)، پاروکستین (پاکسیل)، یا فلوکستین (پروزاک) تجویز کند. اگر SSRI مؤثر نباشد، پزشک ممکن است داروی ضدافسردگی یا ضداضطراب دیگری تجویز کند. درمان شناختی-رفتاری نیز برای بسیاری از افراد با فوبیای اجتماعی، چه در تنظیمات فردی و چه گروهی، مفید است.
- آگورافوبیا: درمان این اختلال مشابه درمان اختلال پانیک است. درمان دارویی شامل داروهای ضدافسردگی SSRI و انواع دیگری از داروهای ضدافسردگی مانند میرتازاپین (رمرون)، ونلافاکسین (افکسور)، کلومیپرامین (آنافریل)، و ایمیپرامین (تفرانیل) می‌باشد. روان‌درمانی نیز مفید است، به ویژه درمان شناختی-رفتاری.
اگر فوبیا مشکل حادی ایجاد نکند، بسیاری از افراد با اجتناب از منبع ترس خود، احساس کنترل بیشتری دارند. بسیاری از کسانی که فوبیاهای خاص دارند به دلیل قابل مدیریت بودن این ترس‌ها، به دنبال درمان نمی‌روند.
در برخی موارد، مانند فوبیاهای پیچیده، ممکن است نتوان از محرک‌ها اجتناب کرد. در این موارد، صحبت با یک متخصص سلامت روان می‌تواند اولین گام برای بهبود باشد.
پزشک، روانپزشک یا روانشناس ممکن است رفتاردرمانی، دارو یا ترکیبی از هر دو را توصیه کند. هدف از درمان، کاهش علائم ترس و اضطراب و کمک به افراد در مدیریت واکنش‌هایشان نسبت به منبع فوبیاست.
داروها
داروهای زیر برای درمان فوبیا مؤثر هستند:
مسدودکننده‌های بتا
این داروها می‌توانند به کاهش علائم فیزیکی اضطراب که ممکن است با فوبیا همراه باشد، کمک کنند. عوارض جانبی ممکن است شامل ناراحتی معده، خستگی، بی‌خوابی و سردی انگشتان باشد.
داروهای ضدافسردگی
بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) اغلب برای افراد مبتلا به فوبیا تجویز می‌شوند. این داروها بر سطح سروتونین در مغز تأثیر می‌گذارند و می‌توانند به بهبود حالت روحی منجر شوند. عوارض جانبی اولیه ممکن است شامل حالت تهوع، مشکلات خواب و سردرد باشد.
اگر SSRI مؤثر نباشد، پزشک ممکن است برای فوبیای اجتماعی، یک بازدارنده مونوآمین اکسیداز (MAOI) تجویز کند. افرادی که از MAOI استفاده می‌کنند ممکن است نیاز به اجتناب از برخی غذاها داشته باشند. عوارض جانبی اولیه ممکن است شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی‌قراری، سردرد و بی‌خوابی باشد.
مصرف یک داروی ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCA) مانند کلومیپرامین یا آنافرانیل نیز به کاهش علائم فوبیا کمک کرده است. عوارض جانبی اولیه ممکن است شامل خواب‌آلودگی، تاری دید، یبوست، مشکلات ادراری، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش باشد.
آرام‌بخش‌ها
بنزودیازپین‌ها نمونه‌ای از آرام‌بخش‌هایی هستند که ممکن است برای فوبیا تجویز شوند. این داروها ممکن است به کاهش علائم اضطراب کمک کنند. افرادی که سابقه وابستگی به الکل دارند نباید از آرام‌بخش‌ها استفاده کنند.
در سال ۲۰۲۰، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار خود را در مورد بنزودیازپین‌ها را شدت بخشید. مصرف این داروها می‌تواند منجر به وابستگی جسمی شود و ترک آنها نیز می‌تواند خطرناک باشد. ترکیب آنها با الکل، مواد مخدر و سایر مواد ممکن است حتی منجر به مرگ شود. استفاده از این داروها باید دقیقاً مطابق با دستور پزشک باشد.
رفتاردرمانی
گزینه‌های درمانی متعددی برای درمان فوبیا وجود دارد.
حساسیت‌زدایی یا مواجهه‌درمانی
حساسیت‌زدایی یا مواجهه‌درمانی (Desensitization, or exposure therapy)، می‌تواند به افراد مبتلا به فوبیا کمک کند تا واکنش خود را نسبت به منبع ترس تغییر دهند. آنها به‌طور تدریجی و فزاینده در هر مرحله با منبع فوبیای خود مواجه می‌شوند. به عنوان مثال، فردی که از پرواز ترس دارد (آروفوبیا)، ممکن است تحت راهنمایی مراحل زیر را طی کند:
- ابتدا در مورد پرواز فکر می‌کند.
- سپس تصاویر هواپیما را مشاهده می‌کند.
- به فرودگاه می‌رود.
- در مرحله بعد، در کابین شبیه‌سازی شده یک هواپیما می‌نشیند.
- و در نهایت، سوار یک هواپیما می‌شود.
رفتاردرمانی شناختی (CBT)
پزشک، درمانگر یا مشاور به فرد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا روش‌های مختلفی برای درک و واکنش به منبع فوبیای خود بیاموزد. این روش می‌تواند به آسان‌تر شدن مقابله با ترس کمک کند. مهم‌تر از همه، CBT می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات و افکار خود را کنترل کند.
نتیجه‌گیری
فوبیاها می‌توانند منبعی از ناراحتی واقعی و مداوم برای فرد باشند. با این حال، در بیشتر موارد قابل درمان هستند و اغلب می‌توان از منبع ترس اجتناب کرد.
اگر دچار فوبیا هستید، نباید از درخواست کمک بترسید. آرام‌مایند منبع مفیدی برای یافتن یک درمانگر ارائه می‌دهد. آنها همچنین مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها را در مورد نحوه غلبه بر فوبیاهای خاص ارائه می‌کنند.
منابع : 
